Xã Chế Là nằm ở phía nam, cách trung tâm huyện lỵ Xín Mần khoảng 20 km. Nơi đây có 2 dân tộc cùng sinh sống gồm dân tộc Nùng, Mông. Toàn xã có 13 thôn, bản, có 684 hộ dân, tỷ lệ hộ nghèo chiếm 49,4%. Mặc dù đời sống nhân dân còn gặp nhiều khó khăn, thu nhập chủ yếu từ hạt ngô, cây lúa nương, nhưng bù lại xã Chế Là được thiên nhiên ban tặng cho “lộc trời” khi sở hữu vùng chè shan tuyết, một đặc sản núi rừng nức tiếng khu vực phía tây của tỉnh Hà Giang. Sau đợt mưa xuân, những cây Chè shan tuyết đang vươn ra những búp non mơn mởn, xanh tươi và tràn đầy nhựa sống. Trên ngọn đồi bạt ngàn cây chè Shan tuyết, những bàn tay của cô gái dân tộc Nùng, Mông thoăn thoắt, đều đặn hái những “nụ xuân”. Chị Lý Thị Cọt, người dân xã Chế Là cho biết: Vụ chè Chế Là bắt đầu thu hái từ đầu tháng 4 đến tháng 10 hàng năm. Thời điểm này, người dân trong xã chỉ tập trung vào việc hái chè xuân sau một mùa đông giá rét. Do đặc điểm về khí hậu và thổ nhưỡng riêng biệt nên hương sắc và vị ngon của chè Chế Là đặc biệt thơm ngon, nhất là vụ chè xuân vì đây là lứa chè búp đầu tiên thu hoạch trong năm với vị đậm đà, màu nước xanh, khi uống vào còn cảm nhận được vị ngọt thanh trong miệng.
Sau khi thu hái, các búp chè được đưa vào chế biến.
Để tạo ra một sản phẩm chè khô đặc sản thơm ngon và đạt tiêu chuẩn, địa phương đã chú trọng trong việc quy hoạch trồng, chăm sóc và chế biến. Theo lãnh đạo xã cho biết, địa phương đang tập trung phát triển vùng chè hữu cơ, thực hiện phương châm nói không với các loại phân bón hóa học cũng như thuốc Bảo vệ thực vật. Những búp chè xuân được thu hái theo quy trình hướng dẫn của cán bộ chuyên môn, sau khi thu hái được vận chuyển ngay về xưởng để chế biến. Công tác thu mua, chế biến chè được thực hiện ngay trong ngày và lúc chế biến cần phải đảm bảo vệ sinh an toàn, nhiệt độ theo đúng tiêu chuẩn. Anh Dương Xuân Tường, quản lý xưởng chế biến chè Chế Là cho biết: Do điều kiện thổ nhưỡng và khí hậu ở đây, nên vùng chè Chế Là có nét đặc trưng riêng không giống như các vùng chè khác nên khi uống chè Chế Là người dùng sẽ nhận biết được ngay. Để có một sản phẩm chè đặc sản, từ lúc thu hoạch cho đến khi ra thành phẩm, người dân vùng chè Chế Là thực hiện tuân thủ nghiêm ngặt các quy trình kỹ thuật. Khi hái chè, người dân phải hái vào sáng sớm lúc trời vẫn còn sương, tuyệt đối tránh lúc trời nắng gắt nếu không chè sẽ bị héo và mất đi vị ngọt. Sau khi hái, các búp chè được đưa vào sao trực tiếp chứ không được phơi héo hoặc để qua đêm... Hiện, loại chè chất lượng cao đang được các xã triển khai sản xuất được hái từ những búp chè 1 tôm 1 lá. Sản phẩm chè Chế Là đã được tiêu thụ rộng rãi trên thị trường cả nước và xuất khẩu sang Trung Quốc, với giá bán ra trên thị trường chè trung bình có giá từ 300 – 500 nghìn đồng/kg.
Vùng chè Chế Là có tổng diện tích 131 ha, thu hoạch với năng suất 10,3 tạ/ha, sản lượng trung bình ước đạt 134 tấn/năm. Diện tích chè tập trung chủ yếu ở một số thôn như: Lủng Pô, Cốc Độ, Cốc Cộ, Đản Điêng. Do chất lượng tốt, uy tín, được người tiêu dùng ưa chuộng, nên hầu hết sản phẩm chè Chế Là sau khi chế biến được thu mua hết. Hiện tại, trên địa bàn xã có 2 cơ sở thu mua và chế biến chè. Chủ tịch UBND xã Chế Là, Vàng Văn Dân cho biết thêm: Chè Chế Là là đặc sản mà thiên nhiên ban tặng cho địa phương và trở thành cây trồng mũi nhọn mang lại thu nhập cho người dân. Với đặc điểm riêng biệt, ngon đậm đà hương vị núi rừng, chính vì thế năm 2010 chè Chế Là đạt được cúp vàng về thương hiệu chè sạch. Năm 2019, sản phẩm chè Chế Là là một trong 10 sản phẩm đăng ký dự thi Chương trình OCOP của tỉnh và đạt chứng nhận 3 sao.
Hiện tại, địa phương đang tập trung nâng cao chất lượng và hoàn thiện các thủ tục để dự thi nâng lên 4 sao trong năm 2020. Ngoài ra, nhằm đảm bảo về chất lượng sản phẩm chè, xã tập trung xây dựng vùng chè hữu cơ với diện tích hơn 50 ha, đầu tư dây chuyền chế biến hiện đại để sản xuất chế biến các sản phẩm chè chất lượng cao, đồng thời thực hiện ký kết hợp tác giữa các HTX với các hộ dân để đầu tư vốn, kỹ thuật và thực hiện các khâu thu hái, chế biến theo quy trình đảm bảo chất lượng./.
