Hội nghệ nhân gian huyện Xín Mần được thành lập và đi vào hoạt động, tạo sự chuyển biến tích cực trong nhận thức về việc bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa, ngành nghề truyền thống cho các cấp ủy Đảng, chính quyền và quần chúng nhân dân; Khôi phục, phát triển ngành nghề truyền thống, có định hướng phù hợp với từng ngành nghề và từng đối tượng, qua đó nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động duy trì bảo tồn giá trị văn hóa truyền thống của mỗi dân tộc tại địa phương và tiếp tục tuyên truyền, vận động nhân dân tích cực tham gia giữ gìn bản sắc văn hóa truyền thống. Do đó đã góp phần quan trọng trong việc phát hiện, sử dụng vai trò của các nghệ nhân với việc lưu trữ, bảo tồn nét đẹp văn hoá dân tộc, bài trừ hủ tục lạc hậu, tạo sự đoàn kết giữa các dân tộc, tuyên truyền, vận động nhân dân thực hiện tốt chính sách của Đảng, Nhà nước, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế xã hội, ổn định an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội trên địa bàn. Việc thành lập các Hội nghệ nhân dân gian của huyện Xín Mần là chủ trương đúng đắn, phù hợp với yêu cầu thực tế, phát huy tinh thần tự nguyện và tính tự quản của các nghệ nhân và nhân dân, bước đầu mang lại kết quả nhất định, góp phần quan trọng trong bảo tồn bản sắc văn hoá, tín ngưỡng dân gian của từng dân tộc, thực hiện tốt hương ước, quy ước, bài trừ, cải tạo hủ tục. Qua đó, góp phần tăng cường quản lý Nhà nước đối với các hoạt động tín ngưỡng dân gian, tạo điều kiện cho hội viên hoạt động đúng pháp luật, động viên họ gương mẫu, giúp cấp uỷ, chính quyền làm tốt hơn công tác tuyên truyền, vận động nhân dân xây dựng khối đại đoàn kết dân tộc, đoàn kết thôn, xóm, chăm lo phát triển kinh tế xã hội, xóa đói giảm nghèo, giữ gìn trật tự trị an cơ sở.

 Đến nay, trên địa bàn huyện Xín Mần đã thành lập được 19 Hội nghệ nhân dân gian (Cấp huyện 01,cấp xã, thị trấn 18) hoạt động theo quy chế, trên cơ sở các chủ trương, định hướng của Đảng, Nhà nước và địa phương với 792 nghệ nhân gồm những người cao tuổi, người có uy tín, hiểu biết về pháp luật, giỏi các ngành nghề truyền thống, am hiểu và lưu giữ nhiều bản sắc văn hóa nghệ thuật dân gian của dân tộc, có khả năng truyền dạy những di sản văn hóa quý báu cho thế hệ sau và được phân ra làm 3 nhóm (lĩnh vực)  chính: Nhóm tín ngưỡng dân gian với  446 nghệ nhân,  là nhóm các hội viên làm thầy cúng, xem ngày tốt, xấu, qua đó đã góp phần tuyên truyền xóa bỏ các hủ tục lạc hậu trong việc thực hiện nếp sống văn minh trong việc cưới, việc tang không kéo dài ngày, không rườm rà, không lợi dụng mê tín dị đoan trong việc tang, không thách cưới mà tổ chức gọn nhẹ, tiết kiệm và hợp vệ sinh môi trường, đảm bảo việc giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa truyền thống dân tộc; Nhóm phát huy giữ gìn bản sắc văn hóa dân gian với 224 nghệ nhân là nhóm các nghệ nhân hoạt động trên các lĩnh vực văn hóa, nghệ thuật dân gian, giữ gìn và truyền dạy cho thế hệ trẻ về nét văn hóa truyền thống của các dân tộc;  Nhóm truyền dạy làm nghề truyền thống với 122 nghệ nhân là những hội viên dạy các nghề với những sản phẩm độc đáo như: Công cụ sản xuất, nghề đúc, rèn, trạm khắc bạc, trạm khảm hoa văn, thêu thùa, nhuộm vải, đan lát mây tre, mâm đan, túi gai, làm các trang phục của các dân tộc, chế biến các món ăn ẩm thực của từng dân tộc như: Thắng cố, mèn mén, bánh trưng đen, bánh khúc, sôi ngũ sắc, thịt trâu chua, thịt lợn xông khói, cá nướng, cơm lam. Hiện nay đã và đang phát triển một số nghề truyền thống như: Nghề thêu Nùng U xã Nấm Dẩn, nghề đúc lưỡi cày xã Bản Díu, Nghề trạm bạc xã Ngán Chiên, Làng nghề mây tre đan xã Khuôn Lùng.

Việc triển khai xây dựng mô hình Hội nghệ nhân dân gian luôn được các xã, thị trấn quan tâm triển khai thực hiện, mỗi xã  chọn 1 mô hình phù hợp (xã tự chọn) để triển khai chỉ đạo và tổ chức thực hiện, chọn được mô hình phù hợp triển khai. Đặc biệt 3 xã điểm (Khuôn Lùng, Nàn Ma, Thèn Phàng) của huyện đã xây dựng mô hình bước đầu có hiệu quả, phù hợp với tình hình thực tiễn, được nhân dân đồng tình ủng hộ: Xã Khuôn Lùng với Mô hình "làm và truyền dậy nghề truyền thống" gắn với xây dựng làng văn hóa du lịch cộng đồng, trong đó: 07 hộ làm du lịch cộng đồng; đan lát sản phẩm mây, tre đan được hơn 50 sản phẩm; truyền dạy nghề được với 36 học viên tham gia học; xã Thèn Phàng với Mô hình tín ngưỡng dân gian "xóa bỏ các hủ tục, phong tục, tập quán lạc hậu, rườm rà" trong việc cưới, việc tang với 23 Hội viên tham gia, tích cực thực hiện Chương trình số 25-CTr/HU, ngày 25/5/2022 của Ban chấp hành Đảng bộ huyện về thực hiện Nghị quyết số 27-NQ/TU, ngày 01/5/2022 của Ban chấp hành Đảng bộ tỉnh xóa bỏ hủ tục, phong tục, tập quán lạc hậu, xây dựng nếp sống văn minh trong nhân dân các dân tộc tỉnh Hà Giang, giai đoạn 2022-2025, định hướng đến năm 2030”, qua đó góp phần từng bước xóa bỏ các hủ tục, phong tục tập quán trong đồng bào dân tộc thiểu số trên địa bàn và xã Nàn Ma với Mô hình "giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc", trong đó đã truyền dạy múa khèn được 01 buổi với 14 học viên tham gia và biểu diễn tại các kỳ cuộc kỷ niệm các ngày Lễ lớn của Huyện và xã được hơn 25 cuộc.

Hội nghệ nhân dân gian từ huyện đến cơ sở đã phát huy trách nhiệm, hoạt động đạt hiệu quả, tập trung gắn hoạt động của hội nghệ nhân, các hội viên hội nghệ nhân trong việc bài trừ các hủ tục lạc hậu ở địa phương, tích cực tham gia việc bảo tồn và phát triển làng nghề, duy trì, lưu giữ vốn văn hóa vật thể, phi vật thể, các phong tục tập quán tích cực của từng địa bàn, dân tộc, vận động nhân dân thực hiện tốt quy ước, hương ước của thôn, tổ dân phố, qua đó góp phần đẩy mạnh phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa ở khu dân cư,  xây dựng nông thôn mới, đô thị văn minh”, tiêu biểu có nhiều tập thể Hội nghệ nhân dân gian các xã, thị trấn, các nghệ nhân tâm huyết có nhiều cách làm hay đã mang lại hiệu quả cao như: Hội nghệ nhân xã Bản Ngò, Tả Nhìu đã thực hiện tốt quy ước, hương ước về phong tục tập quán tín ngưỡng dân gian, xã Nà Chì thực hiện tốt phong tục tập quán về lễ tang, Xã Nàn Xỉn giữ gìn bản sắc riêng của dân tộc Phù Lá…

Từ khi Hội nghệ nhân dân gian đi vào hoạt động, đã góp phần tập hợp các nghệ nhân có uy tín và tâm huyết với ngành nghề truyền thống, bảo tồn lưu giữ, phát huy các giá trị văn hóa vật thể, phi vật thể, tín ngưỡng tâm linh và các phong tục tập quán tốt đẹp, các lễ hội địa phương, thể hiện bản sắc văn hóa phong phú của các dân tộc huyện Xín Mần trong cộng đồng dân tộc Việt Nam.

Đồng thời, tích cực bài trừ hủ tục lạc hậu, mê tín dị đoan, do đó, một số hủ tục lạc hậu đã được xóa bỏ và hạn chế như tục người chết để dài ngày, nạn tảo hôn, mê tín, dị đoan, kết hôn cận huyết thống, các tệ nạn xã hội từng bước được đẩy lùi, góp phần giảm nhẹ các hủ tục lạc hậu như đám cưới, đám tang không kéo dài ngày, không rườm rà, không lợi dụng mê tín dị đoan trong đám tang, không thách cưới cao mà tổ chức gọn nhẹ, tiết kiệm và hợp vệ sinh nhưng vẫn đảm bảo việc giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc, phù hợp với nếp sống văn minh phát huy được nét văn hóa đặc trưng của các dân tộc, đem lại hiệu quả cao trong quá trình thực hiện xây dựng nông thôn mới, đẩy mạnh các phong trào thi đua yêu nước, phát huy sức mạnh đại đoàn kết dân tộc, tạo động lực thúc đẩy và phát triển kinh tế xã hội của địa phương ngày càng giàu đẹp, văn minh.

Để phát huy kết quả đạt được, trong thời gian tới, hội nghệ nhân dân gian huyện tiếp tục thực hiện tốt các giải pháp để phát triển hoạt động hội hiệu quả, vững mạnh:

Một là, Tiếp tục phát huy trách nhiệm của cấp ủy đảng, chính quyền, đối với mô hình “Hội nghệ nhân dân gian”. Thực hiện hiệu quả Kế hoạch số 79-KH/TU, ngày 04/5/2021 của Ban Thường vụ Tỉnh ủy về tiếp tục triển khai thực hiện mô “Hội nghệ nhân dân gian” giai đoạn 2021-2025; Kế hoạch số 50-KH/HU, ngày 06/06/2021 của Ban Thường vụ Huyện ủy Xín Mần về việc nâng cao chất lượng hoạt động mô hình “Hội nghệ nhân dân gian” giai đoạn 2021-2025. Tiếp tục thực hiện chính sách hỗ trợ cho hoạt động của “Hội nghệ nhân dân gian” giai đoạn 2021-2025. Xây dựng các tiêu chí để xét công nhận danh hiệu “Nghệ nhân” cấp huyện, cấp xã cho các hội viên “Hội nghệ nhân dân gian”.

Hai là, Nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động của Mô hình “Hội nghệ nhân dân gian”. Rà soát, củng cố, kiện toàn lại tổ chức “Hội nghệ nhân dân gian” quan tâm lựa chọn những hội viên có uy tín, tâm huyết với hoạt động của Hội. Việc kết nạp hội viên mới đảm bảo tiêu chí, chất lượng, tránh hình thức, số lượng. Xây dựng quy định riêng, cụ thể cho từng lĩnh vực hoạt động, nhất là lĩnh vực tín ngưỡng dân gian (Định mức thù lao, quy định thời gian tổ chức đám hiếu...) phù hợp với phong tục, tập quán của từng dân tộc và đảm bảo các quy định hiện hành.

Ba là, Có chính sách khuyến khích thu hút đầu tư, hỗ trợ của các nhà hảo tâm nhằm giúp đỡ các hội viên và các tổ chức hội nghệ nhân duy trì và phát triển ngành, nghề truyền thống.

Bốn là, Phát huy vai trò của các hội viên “Hội nghệ nhân dân gian” nhất là trong lĩnh vực tín ngưỡng dân gian để tuyên truyền, vận động nhân dân thực hiện tốt các quy ước, hương ước của thôn, dòng họ. Đồng thời vận động hội viên tham gia mở các lớp truyền dạy nghề thủ công truyền thống; khôi phục các giá trị văn hóa dân gian có nguy cơ mai một; tổ chức các lễ hội truyền thống, các sự kiện văn hóa ở địa phương.

Năm là, tiếp tục thực hiện tổ chức truyền dạy cho thế hệ trẻ và người có nhu cầu, tập huấn bồi dưỡng đào tạo nghề, góp phần khôi phục, giữ gìn phát huy nhân rộng các ngành nghề truyền thống của dân tộc, bảo tồn các giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của các dân tộc, bài trừ xóa bỏ các hủ tục, phong tục tập quán lạc hậu góp phần tích cực xây dựng nếp sống văn minh, xây dựng đời sống văn hóa mới theo tinh thần Nghị quyết Trung ương 5 (khóa VIII) về “Xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc”; Nghị quyết Trung ương 9 (khóa XI) về “Xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước”.